Podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej

Każdy, kto stara się o uzyskanie wysokiego odszkodowania powypadkowego, musiał zetknąć się z pojęciem – odpowiedzialność odszkodowawcza. Dla winnego wypadku oznacza ona koszty, dla poszkodowanego… jest nadzieją na rekompensatę.

Co to jest odpowiedzialność odszkodowawcza?

Mówiąc językiem prawników, zachodzi wtedy, gdy strona ponosi ujemne konsekwencje w przypadku wyrządzenia jej przez drugą stronę szkody wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania lub poprzez czyn niedozwolony.

Tłumacząc „oficjalną” definicję, odpowiedzialnością odszkodowawczą skutkują zdarzenia, w których efekcie dochodzi do powstania szkody (majątkowej lub niemajątkowej) i dla których prawo przewiduje obowiązek naprawienia szkody. Należy również pamiętać, że pomiędzy zdarzeniem a szkodą (np. wypadkiem) musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy, tj. szkoda musi być spowodowana tym konkretnym zdarzeniem.

Wbrew prawu lub wbrew umowie

Źródłem deliktowej jest popełnienie przez podmiot czynu zabronionego, który oznacza działania człowieka, jak i inne zdarzenia.

Poprzez działanie mamy na myśli np. potrącenie przechodzącego przez przejście dla pieszych człowieka przez kierowcę, który wjechał na skrzyżowanie na czerwonym świetle, bądź wypadek na budowie, do którego doszło poprzez zawalenie się wadliwie ustawionego rusztowania.

Przez zdarzenie trzeba rozumieć zarówno działanie, jak i zaniechanie winnego podmiotu! Większość wypadków przy pracy powstaje przecież nie dlatego, że pracodawca fizycznie spowodował np. upadek pracownika z wysokości, ale dlatego, że nie zadbał o odpowiednie warunki i bezpieczeństwo pracy. W takich przypadkach osoba uznana za „winowajcę” jest również obciążona zobowiązaniem do zapłaty odszkodowania, natomiast poszkodowany posiada prawo do dochodzenia swoich roszczeń.

Drugim źródłem ubiegania się o odszkodowanie może być może być tzw. stosunek zobowiązaniowy, czyli np. umowa. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania strona (dłużnik) ponosi odpowiedzialność za poniesioną przez drugą stronę szkodę.

Obie odmiany uregulowane są przez prawo. Art. 415 kc mówi o odpowiedzialności deliktowej, natomiast 471 kc o odpowiedzialności kontraktowej.

Zasada Winny

Polskie prawo rozróżnia dwie podstawy odpowiedzialności za szkodę.

Pierwszą z nich jest zasada winy, w której – jak sama nazwa wskazuje – podmiot odpowiada za szkodę wyrządzoną swoim zawinionym działaniem. Wina może być umyślna (jeśli winny celowo zmierza do danego zdarzenia) lub nieumyślna (jeśli winny przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć, albo też nie przewiduje możliwości nastąpienia tych skutków, mimo że powinien i może je przewidzieć). I nie jest tu istotne, czy dane zdarzenie było umyślne, czy wynikło np. z nieuwagi kierowcy – musi on odpowiedzieć za wyrządzoną szkodę, gdyż spoczywa na nim odpowiedzialność.

Zasada ryzyka

Zasada ryzyka oznacza natomiast odpowiedzialność za samo zdarzenie bez konieczności wykazania winy, takie jak np. potrącenie rowerzysty przez samochód. Kodeks cywilny wprowadza tę zasadę, stanowiąc, że „samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody (np. za pomocą pary, gazu, prądu czy substancji ciekłych) jest odpowiedzialny za uszczerbek na zdrowiu lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez jego ruch”.

Tak szerokie podejście prawa w tej kwestii służy przede wszystkim zabezpieczeniu poszkodowanych i umożliwia im ubieganie się o wysokie odszkodowania powypadkowe. Wyobraźmy sobie sytuację, w której kierowca samochodu zostaje oślepiony przez nadjeżdżający z przeciwka pojazd, zjeżdża na pobocze, gdzie potrąca idącego nim człowieka. Gdyby nie zasada ryzyka, w takim przypadku trudno byłoby wskazać osobę odpowiedzialną za wypadek i naprawienie szkody.

Wypadki, w których odpowiedzialność kształtuje się na zasadzie ryzyka, zdarzają się stosunkowo często. Są to przede wszystkim zdarzenia z udziałem pieszych, rowerzystów oraz takie, w których poszkodowanymi są pasażerowie pojazdów. Należy zaznaczyć, że na wysokość odszkodowania zupełnie nie ma wpływu fakt, czy odpowiedzialność kształtuje się na zasadzie ryzyka, czy na zasadzie winy. Podobnie jest z umyślnością lub nieumyślnością działania. Mają one znaczenie wyłącznie w postępowaniu karnym oraz są brane pod uwagę przy wymiarze kary.

Należy jednak pamiętać, że zasada ryzyka nie ma zastosowania we wszystkich wypadkach z udziałem mechanicznych środków komunikacji, a ponadto istnieją okoliczności wyłączające odpowiedzialność. Takimi okolicznościami są m.in. wyłączna wina osoby poszkodowanej (np. wtargnięcie pieszego na jezdnię), wyłączna wina osoby trzeciej oraz działanie siły wyższej. W razie wystąpienia jednego z powyżej wskazanych wyjątków, kierowca, który spowodował wypadek drogowy, nie ponosi za niego odpowiedzialności.

Ubezpieczyciel odpowiada za winnego

Sprawca sprawcą, ale finansową odpowiedzialność za szkodę ponosi jednak ktoś inny – ubezpieczyciel. To do niego należy się zgłosić po odszkodowanie po wypadku, a jego dane oraz informacje na temat polisy poszkodowani powinni otrzymać od samego sprawcy lub od policji.

Podsumowując, instytucja odpowiedzialności odszkodowawczej jest niezwykle istotna z punktu widzenia poszkodowanego bądź jego rodziny, bo dzięki niej mają oni szansę ubiegać się o należne odszkodowanie.